روش شناسی سیستم های نرم

روش شناسی سیستم های نرم

روش شناسی سیستم های نرم چیست؟ تعریف

روش شناسی سیستم های نرم ( که اصطلاحا ssm   خوانده می شود ) توسط پیتر چک لند مطرح شد این روش یک تکنیک کیفی است که می تواند بعنوان کاربرد تفکر سیستمی در موقعیت های غیر سیستمی مورد استفاده قرار گیرد. این تکنیک روشی برای موقعیت های مساله دار است که در آن پای یک عنصر مهم اجتماعی ، سیاسی و فعالیت انسانی در میان است . همین امر روش شناسی سیستم های نرم را از دیگر روش شناسی هایی که با مسائل سخت و بیشتر تکنولوژی- محور دست به گریبان هستند ، متمایز می کند.

روش شناسی سیستم های نرم از تفکر سیستمی برای جهان واقعی سازمان های انسانی بهره می برد.اما بدون این پیشفرض که خود موضوع  تحت بررسی یک سیستم ساده است بنابراین روش شناسی سیستم های نرم یک روش مناسب برای نزدیک کردن موقعیت های پیچیده و پیوند با سوالات آشفته [1] می باشد.

خاستگاه روش شناسی سیستم های نرم . تاریخچه

روش شناسی سیستم های نرم از این تفکر نشات می گیرد که " تفکر سیستم های سخت"[2] از قبیل تکنیک های تحقیق در عملیات، برای بررسی مسائل پیچیده سازمانی و بزرگ قابل استفاده نیست . پیتر چک لند روش شناسی سیستم های نرم  را برای اهداف خاصی چون حل مسائلی از این دست ابداع کرد . او بمدت چند سال در بخش صنعت مشغول فعالیت بود و با روش شناسی های سیستم های سخت کار کرده بود وی متوجه شد که چگونه  از این روش شناسی ها می توان بمنظور حل مسائل پیچیده که دارای مولفه اجتماعی هستند می توان استفاده کرد. او در دهه 1960 در راستای تحقیق در این مورد و حل این مسئل نرم به دانشگاه لانکستر رفت  او "روش شناسی سیستم های نرم"  را با استفاده از چندین طرح پژوهشی در زمینه صنعت  و کاربرد آن و طی اصلاحات متعدد در عرض چند سال توسعه داد. او کتاب خود در این زمینه را در سال 1981 منتشر کرد. تا آن زمان چک لند در زندگی دانشگاهی درگیر بود و صنعت را به قصد کسب کرسی استادی در دانشگاه و پژوهشگر مهندسی نرم افزار رها کرده بود .

کاربرد روش شناسی نرک : کاربردها

از روش شناسی سیستم های نرم می توان در هر موقعیت پیچیده سازمانی که در آن عنصر عمل انسانی ، سیاسی و اجتماعی وجود دارد استفاده کرد.

مراحل اصلی روش شناسی سیستم های نرم : فرایند

مراحل زیر را باید رعایت کرد( البته چندین مورد ممکن است تکرار شود) 

1-     بررسی مساله ساختار نیافته

2-     موقعیت مساله دار را از طریق " نمای درشت" بیان کنید . نماهای درشت ابزاری است که برای عکسبرداری از اطلاعات مرتبط به موقعیت مساله از آنها استفاده می شود. یک نمای درشت نشان دهنده مرزها ، ساختار و جریان اطلاعات و کانالهای ارتباطی است  همچنین نشان می دهد که فعالیت انسانی فی نفسه یک سیستم محسوب می شود این مولفه ای است در مدلهایی چون : نمودارهای جریان داده ها یا مدل های کلاسی لحاظ نمی شوند.

3-     از تعریف سیستم های مشابه شروع کنید از کدام چشم اندازهایی می توان موقعیت های مساله دار را مطالعه و بررسی کرد؟

تعریف ریشه ای بصورت جملاتی نوشته می شوند که یک تغییر را موشکافی کند. 6 مولفه اصلی وجود دارد که تعریف ریشه ای را بخوبی فرموله می کند . آنها را به اختصار CATWOE خلاصه می کنیم:

مشتری (ارباب رجوع): هر کسی که از یک سیستم سود می برد می توان او را مشتری آن سیستم تلقی کرد. اگر سیستمی مستلزم قربانی باشد مانند اخراجی ها[3]،   در انصورت قربانیان  را هم باید مانند مشتریان بحساب اورد.

فاعل :

بازیگران داده ها را به برون داده ها تبدیل کرده و عملیات و کارهای تعریف شده در سیستم را اجرا می کنند.

فرایند تغییر شکل :

این را با تبدیل درونداد به برونداد نمایش می دهیم.

جهان بینی :

عبارت المانی جایگزین دیدگاه است . این دیدگاه فرایند تغییر شکل را به فرایند معنادار در زمینه تبدیل می کنند.

مالک :

هر سیستمی صاحب دارد که توان روشن و خاموش کردن سیستم را دارد (قدرت وتو کردن).

محدود های محیط : اینها عناصر بیرونی هستند که باید در نظر گرفته شود .این محدوده ها شامل خط مشی های سازمانی و نیز موضوعات اخلاقی و قانونی است .

4-     مدلهای مفهومی

-          مفهوم سیستم های رسمی

-          تفکر سیستم های دیگر

5-     مقایسه مراحله 4 و 2

6-     تغییرات مطلوب و ممکن

7-     اقدام به بهبود موقعیت مساله دار.

نکات قوت روش شناسی سیستم های نرم . مزایا

-          روش شناسی سیستم های نرم به موقعیت های مساله دار سیاسی و سازمانی پیچیده ساختار می بخشد و به آنها امکان می دهد به شیوه سازمان یافته ای بدانها بپردازند. این روش شناسی  به کاربران کمک می کند تا برای حل یک سیستم راه حلی را پیدا کنند که فراتر از جنبه فنی یک سیستم است .

-          ابزار دقیق برای استفاده در مسائل بی نظمی .

-          تکنیک های خاص

محدودیت های روش شناسی نرم . مشکلات

-          روش شناسی سیستم های نرم از شرکت کنندگان می خواهد تا با رویکرد کل هماهنگ شوند.

-          باید مراقب بود میدان بررسی خیلی زود محدود نشود.

-          نمی توان بدون تحمیل ساختار و راه حل خاص در یک موقعیت خاص قوی ترین و غنی ترین تصویر را ساخت.

-          افراد در تفسیر جهان به شیوه ازادانه عمل می کنند.آنها هموراه اشتیاق بیش از حد به عمل دارند.

پیشفرض های روش شناسی سیستم های نرم . شرایط

-          این روش فرض می کند که نمی توان اغلب مسائل سازمانی و مدیریتی را همانند " مسائل سیستم های خالص[4] " حل کرد چون این سیستم ها بمراتب برای تجزیه و تحلیل پیچیده تر هستند.

-          با این اوصاف استفاده از یک رویکرد سیستمی در یک موقعیت غیر سیستمی[5] ارزشمند است .

از کتاب پیتر چک لند : تفکر سیستمی – اقدام سیستمی

منبع :

Peter checkland – system thinking , system practice